Chùa Tam Chúc - Ba Sao là ngôi chùa nằm ở tỉnh Hà Nam, tựa lưng vào núi, nhìn ra hồ Tam Chúc rộng mênh mông. Cũng giống như chùa Bái Đính, chùa Tam Chúc có quy mô lớn (được cho là ngôi chùa rộng nhất thế giới) và là nơi lưu giữ nhiều bảo vật đặc biệt.Chùa Tam Chúc - Ba Sao nằm khá gần chùa Hương, chỉ cách nhau khoảng 5km. Chính vì vậy nếu từ Hà Nội có thể có hai hướng đi khác nhau. Một hướng là đi theo cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ rồi rẽ xuống đường qua Hà Nam (nếu đi bằng ô tô thì đường này sẽ rất tiện) còn hướng còn lại đi theo lối Thường Tín phía chùa Hương đường sẽ nhỏ hẹp hơn. Tính từ Hà Nội, khoảng cách sẽ tầm 60km. Cổng vào khu Tam Chúc - Ba Sao có kiến trúc giống như khu du lịch Tràng An - Bái Đính của Ninh Bình, bởi cùng một đơn vị đầu tư xây dựng. Nếu bạn đã từng tham quan chùa Bái Đính, trong điện Quan Âm ở góc bên tay trái, bạn cũng có thể thấy mô hình Tam Chúc - Ba Sao thu nhỏ đặt ở đó từ cách đây rất nhiều năm. Tổng thể công trình chùa Tam Chúc - Ba Sao được mô tả trong sảnh chính của cổng Tam Quan Ngoại là một bức tranh rất đẹp kiến tạo nên từ tạo hóa và công sức của con người. Bức tranh này là tương lai của chùa Tam Chúc - Ba Sao trong tương lai khi được hoàn thiện. Mặc dù vậy, tại thời điểm 2020 chùa cũng đã hình thành những phần cốt lõi cơ bản. Nhìn trên tranh, bạn sẽ thấy chùa nằm phía sau hồ nước nơi có 6 hòn đảo nhỏ (gọi là Lục nhạc) và tựa vào dãy núi (Thất Tinh) trên một địa hình rất đặc biệt. Để vào chùa, bạn có thể mua vé đi thuyền từ cổng chính (Tam Quan Ngoại) hoặc mua vé xe điện đi đường bộ men quanh lòng hồ thành một vòng tròn và dừng chân ở Tam Quan Nội bắt đầu cho hành trình tham quan, bái Phật. Bãi gửi xe của quần thể chùa Tam Chúc - Ba Sao vô cùng rộng, có thể tiếp nhận một lượng xe cực kỳ lớn. Cổng Tam Quan Ngoại được xây dựng ba tầng đồ sộ. Đó chính là nơi bán vé xe điện hoặc vé thuyền. Bến thuyền nằm sau chiếc cổng này, còn khu vực xe điện đi đường bộ sẽ ngay sát gần bãi để xe. Điểm nhấn đặc biệt nhất phía trước khu vực hồ chính là một cây bonsai cổ thụ. Nó vừa tạo ra sự uy nghiêm, vừa phù hợp với kiến trúc có quy mô tạo thành một nét rất riêng biệt cho khu vực Tam Quan Ngoại. Đây cũng là nơi mà nhiều du khách chọn để lưu giữ những bức hình kỉ niệm. Bạn sẽ hoàn toàn cảm thấy mãn nguyện khi băng qua đường bước chân vào khu mua vé, bởi sự hoành tráng của nó. Điểm khác biệt giữa mua vé đi thuyền và vé đi bằng xe điện đó là: Nếu lượt vào mà bằng thuyền thì bạn sẽ được đi qua Đình Tam Chúc nằm trên 1 hòn đảo giữa lòng hồ và bạn được ngắm cảnh xung quanh từ giữa lòng hồ, được nhìn toàn bộ khung cảnh chùa từ chính diện giữa hồ vào, view nhìn sẽ toàn diện hơn. Còn đi xe điện, bạn chỉ đi men theo đường bộ ở bờ hồ để vào khu vực chùa, thời gian đi xe điện sẽ nhanh hơn đi thuyền (cỡ 10 phút vì vòng hồ khá rộng). Khi tham quan chùa xong, tất cả đều trở ra bằng xe điện ở vòng bờ hồ còn lại.Bến thuyền nằm phía sau của sảnh chính. Mua vé xong, bạn sẽ đi qua sảnh này, rất rộng lớn và quy mô. Trong sảnh còn lưu giữ những hình ảnh của Đại Lễ Phật Đản Quốc Tế được tổ chức ở đây, với tượng đức Phật Tổ dưới gốc cây bồ đề dát vàng rất trang trọng. Phần lớn du khách mua vé xong là vội vàng tìm ra bến thuyền hoặc bến xe điện để bắt đầu hành trình của mình. Nhưng nếu bạn có thời gian, bạn hãy thong thả khám phá không gian bằng cách đi vòng ra hành lang phía ngoài, trước khi lên thuyền (hoặc xe điện) để vào cổng Tam Quan Nội của chùa chính. Không gian ở những hành lang ngoài đáng để chiêm ngưỡng. Bạn có thể nhìn thấy toàn cảnh mô hình chùa Tam Chúc nằm lùi trong dãy núi từ rất xa và đồng thời thư thái đón những không khí rất tươi mới của sông nước.Nếu đi xe điện, du khách sẽ phải quay lại phía ngoài, băng qua đường, xếp hàng vào cửa soát vé và theo chỉ đạo xắp xếp của nhân viên quản lý. Những chiếc xe điện màu vàng giống hệt như chùa Bái Đính sẽ xuất phát, chạy dọc men hồ để vào khu trung tâm. Quãng đường này đủ xa nên khó có thể đi bộ được. Mặc dù vậy, nó là tuyến đường người dân vẫn đi lại bằng các con đường nhánh nhỏ. Bạn sẽ thấy cả lối rẽ với biển chỉ dẫn đi chùa Hương. Chỉ sau khi đi qua lối này thì mới duy nhất có một đường dẫn vào chùa Tam Chúc, và ở đây sẽ có trạm gác nhỏ của khu du lịch. Vốn dĩ, khu du lịch hồ Tam Chúc có vị trí đặc biệt là gạch nối giữa Khu du lịch Chùa Hương với khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long, chùa Bái Đính, Tràng An, Tam Cốc tạo thành một quần thể các khu du lịch sinh thái vùng ngập nước. Liên kết phát triển tuyến du lịch chùa Hương (Hà Nội) - Tam Chúc (Hà Nam) - chùa Bái Đính (Ninh Bình) là ý tưởng đã được Tổng cục Du lịch và các tỉnh, thành phố Hà Nội, Hà Nam, Ninh Bình lên kế hoạch thực hiện. Một con đường thẳng nối từ chùa Hương sang Tam Chúc rồi đi thẳng đến chùa Bái Đính đã được quy hoạch xây dựng, chỉ dài có hơn 20 km đồng thời sẽ biến chùa Hương - Tam Chúc - chùa Bái Đính trở thành tuyến du lịch tâm linh lớn nhất Việt Nam.Cổng Tam Quan Nội cũng là một công trình kiến trúc đáng nể giống như chiếc cổng lớn ở phía ngoài. Những hàng cột gỗ to khổng lồ với những mái cong đặc trưng rất ấn tượng. Khoảng sân phía trước đó vô cùng rộng lớn, chính là nơi xe điện dừng chân để du khách vào chùa, và cũng là nơi thuyền cập bến sau hành trình từ phía bên kia sông. Bạn đừng quên lên tầng cao nhất của cổng Tam Quan Nội theo cầu thang bộ để chiêm ngưỡng toàn cảnh của chùa Tam Chúc - Ba Sao ở một vị trí từ trên cao. Toàn bộ không gian các tầng trên rất thoáng với những ô cửa chứa hình chữ Vạn, cầu kỳ và tinh xảo.Phía trước bạn sẽ thấy toàn bộ hồ Tam Chúc với những hòn đảo nhỏ nổi lên, phía sau là toàn bộ khu du lịch (đến thời điểm hiện tại của bài viết này) với chùa Ngọc trên một đỉnh núi phía xa như một ngôi tháp nhỏ và chùa Hạ - Trung - Thượng trải dài theo dốc núi. Bên dưới là các cột kinh trong tương lai sẽ là một công trình đạt kỷ lục thế giới. Để đi hết các công trình và leo lên chùa Ngọc, bạn cần ít nhất là 3 đến 4 tiếng mới có thể hoàn thành một cách thư thả, không vội vã. Cũng tương tự như quần thể chùa Bái Đính, hai bên sườn của quần thể là hai hành lang rất rộng để du khách có thể tản bộ và ngắm cảnh trong hành trình. Chùa Hạ chính là điện Quán Âm, quy mô, bề thế.Ngay những bậc tam cấp đi lên, du khách sẽ được chiêm ngưỡng một bức điêu khắc bằng đá rất lớn như một công trình nghệ thuật rất công phu. Bên trong điện Quán Âm là một bức tượng Phật Bà rất lớn. Bốn phía tường đều được chạm khắc những hiện thân của bà. Điểm đặc trưng lớn nhất trong những bức phù điêu là hình những chiếc thuyền quy tụ về phía Phật, tạo thành một bố cục mà người ta thường nhìn thấy như trong các bến thuyền của Tràng An, bến thuyền của phía cổng Tam Quan Ngoại. Thậm chí, bạn cũng có thể thấy những chiếc bình gốm sứ trong chùa vẽ lên hình ảnh của khu du lịch Tràng An như một sợi dây liên kết thành một quần thể nhất định. Khu vực chùa Cổ theo người địa phương nói sẽ nằm ở phía ngoài, bên tay phải cách khoảng 800m. Chùa Tam Chúc cổ được xây dựng từ thời nhà Đinh, gắn với truyền thuyết “Tiền Lục nhạc - hậu Thất Tinh”. Theo đó, trên dãy núi 99 ngọn nằm ở phía Tây Nam hướng về chùa Hương có 7 ngọn núi gần làng Tam Chúc. Tích xưa kể lại cả bảy ngọn núi này đều xuất hiện một đốm sáng lớn tựa như 7 ngôi sao, sáng suốt đêm ngày. Ánh sáng lung linh từ trên cao rọi xuống một vùng rộng lớn. Dân làng gọi đó là núi “Thất Tinh” và ngôi chùa ở đây được gọi là chùa “Thất Tinh”. Sau đó, có người đến núi Thất Tinh đục đẽo, hòng lấy đi 7 ngôi sao đặc biệt đó. Họ chất củi thành đống lớn và đốt nhiều ngày khiến cho 4 ngôi sao bị mờ dần đi, cuối cùng chỉ còn lại 3 ngôi sao. Vì thế, chùa “Thất Tinh” sau này được đổi thành chùa “Ba Sao” và thị trấn Ba Sao (Kim Bảng) cũng được lấy tên gọi từ tích ấy.Điện Pháp Chủ tương ứng là chùa Trung nằm sau lưng điện Quán Âm (tương ứng là chùa Hạ) là nơi đặt một bức tượng Phật Thích Ca rất lớn. Ngoài sảnh là một thân gỗ rất đặc biệt có hình sư tử chầu.Cũng giống như điện Quan Âm, trên các bức tường của điện Pháp Chủ được trạm trổ các bức phù điêu rất tỉ mỉ. Mỗi bức phù điêu nói về một giai đoạn bước ngoặt trong cuộc đời đức Phật Thích Ca Mâu Ni từ khi Ngài Đản sinh, thành Đạo, thuyết Pháp cho tới khi nhập Niết Bàn.Hành lễ ở điện Pháp Chủ xong, bạn sẽ đến điện Tam Thế, kế tiếp phía sau (tương đương với chùa Thượng trong cấu trúc chùa hay xây dựng ở Việt Nam). Điện Tam Thế thờ ba vị phật Quá khứ, Hiện Tại và Vị Lai. Ba pho tượng đều có kích thước giống nhau tọa lạc trên tòa sen, sau lưng là lá Bồ Đề dát vàng cực kỳ tỉ mỉ. Các công trình của chùa Tam Chúc - Ba Sao còn rất nhiều và đang trong quá trình xây dựng. Nếu nhìn tham chiếu trong quá trình xây dựng chùa Bái Đính để có được như ngày nay thì thời gian đó phải tính bằng hàng chục năm.Để trọn vẹn chuyến đi, bạn sẽ tìm lên đến chùa Ngọc trên đỉnh núi. Một trong những lối đi của nó nằm bên ngoài phía sau hành lang (tay trái) của điện Tam Thế. Con đường dốc núi đã được cẩn thận đóng đinh các thanh ray để nâng gót cho du khách, tránh trơn trượt trong ngày mưa, giảm độ dốc trong ngày nắng. Và hành trình còn lại phía sau chỉ là những bậc đá thường thấy trong các không gian cổ, không quá cao, đủ để bạn leo lên đến nơi mà không phải thở dốc.Càng lên cao, không gian trước mắt bạn càng rộng và thoáng. Ở sân nghỉ đầu tiên của chặng leo bạn có thể nhìn thấy được toàn cảnh đất trời, rất khoáng đạt. Rất nhiều những bức ảnh mô tả về vẻ đẹp của chùa Tam Chúc - Ba Sao được chụp ở đây. Và khi lên đến khuôn viên nhỏ bé của chùa Ngọc, bạn sẽ thấy một view nhìn ở trục giữa của quần thể. Khá hoàn hảo và xinh đẹp.Chùa Ngọc rất nhỏ, được xây theo kiểu một ngôi tháp 3 tầng. Do vậy nếu quá đông người lên đây sẽ có hiện tượng chen lấn vì phần hiên bên ngoài chỉ vừa đủ cho du khách dừng chân trước khi vào hành lễ.Nằm trên đỉnh núi, diện tích 36m2, chùa được xây hoàn toàn bằng đá granit đỏ do các nghệ nhân Ấn Độ chế tác tại Ấn Độ và vận chuyển sang lắp đặt theo phong cách kiến trúc cổ Việt Nam mà không cần bê tông kết dính. Bên trong chùa là một pho tượng bằng ngọc nặng 4.9 tấn. Bạn phải lưu ý, chùa Ngọc khi lên sẽ có một lối riêng và khi xuống cũng có một lối riêng đối xứng (Lên bằng tay phải, nhánh trái là đường đi xuống). Con đường đi xuống rất dốc ở những đoạn đầu dù đã được xây bằng các bậc tam cấp chắc chắn. Chính vì vậy, phải thật cẩn thận và bám theo các đường lan can phía hai bên.Chùa Tam Chúc - Ba Sao có nhiều điểm đặc biệt đối với du khách. Nó được cho là ngôi chùa có diện tích lớn nhất thế giới đến thời điểm hiện tại (gần 5000ha). Bức tượng Phật Thích Ca trong điện Pháp Chủ nặng 200 tấn và cũng được coi là bức tượng Phật lớn nhất tại Đông Nam Á tính đến thời điểm hiện tại. Ngoài ra, chùa Tam Chúc là nơi lưu giữ phiến đá thiên thạch mặt trăng có trọng lượng 5,5kg được đặt tên là “The Moon Puzzle” trị giá trên 600.000 USD tương đương 14 tỷ đồng. Được biết, thạch mặt trăng rơi từ không gian vũ trụ xuống sa mạc Sahara từ hàng nghìn năm trước, được tìm thấy vào năm 2017. Ngày 19/10/2018, tại Trung tâm đấu giá RR Auction, bang Boston (Mỹ), Doanh nghiệp Xuân Trường tại Ninh Bình đã trúng đấu giá khối đá này. Chùa cũng được vinh dự đón nhận cây Bồ Đề quý do Chủ tịch Quốc hội Sri Lanka tặng. Đây là cây bồ đề được chiết từ “Cây Bồ Đề Vĩ Đại Cát Tường” (Jaya Sri Maha Bodhi) ở Thánh tích Mahamegha, Cố đô Anuradhapura – Sri Lanka. Cây bồ đề này có tuổi thọ 2.250 tuổi và được coi là báu vật của đất nước Sri Lanka. Năm 247 (trước công nguyên), Vua A Dục đã cho chiết một nhánh phía nam của cây bồ đề thiêng ở Bodh Gaya – Ấn Độ (nơi đức Phật thành đạo) và phái Công chúa Sanghamitta đem sang tặng cho quốc đảo Sri Lanka.