Chùa Nôm là một ngôi chùa nổi tiếng của tỉnh Hưng Yên và cũng là một trong những ngôi chùa cổ còn khá nguyên vẹn ở phía Bắc. Chùa có tên cũ là Linh Thông Cổ Tự do khi xưa nơi đây là rừng thông. Ngày nay chùa được gọi là chùa Nôm gắn liền với tên làng là làng Nôm.Chùa Nôm cách Hà Nội chỉ 35km, thậm chí bạn có thể đi bằng cách nối các tuyến xe bus là có thể đến nơi. Trên các tuyến bus Hà Nội - Hưng Yên (Ví dụ xe số 208 từ bến Giáp Bát) bạn xuống xe ở ngã tư Như Quỳnh và tiếp tục lên xe bus 01 của Hưng Yên (tuyến Lương Tài). Xe sẽ đi qua ngả rẽ vào làng Nôm, chùa Nôm, từ đó bạn tiếp tục đi bộ vài trăm mét là đến nơi. Làng Nôm vốn là một ngôi làng cổ vẫn giữ được nhiều nét xưa đến giờ. Làng nổi tiếng với nghề đúc đồng nên trên đường đi bạn sẽ thấy rất nhiều hàng bán đồ thờ cúng bằng đồng dọc đường. Người ta thường nói nơi đây chính là nơi sản sinh ra nghề đồng nát mà ca dao vẫn còn lưu truyền: "Đồng nát thì về cầu Nôm/ Con gái nỏ mồm thì về với cha" Đường vào chùa Nôm đi qua cổng làng Nôm, rồi qua cầu đá trên sông Nguyệt Đức. Cầu đá làng Nôm được đánh giá là một công trình kiến trúc độc đáo còn nguyên vẹn, chưa từng thấy ở bất cứ làng cổ nào của Đồng bằng sông Hồng. Đứng bên này sông bạn có thể nhìn thấy một cây gạo lớn phía bên kia cầu đã bị gió bão quật đổ ngọn nhưng những mùa tháng 3 vẫn ra hoa đỏ rực cả một khoảng trời.Vào thế kỷ 16, cây cầu này được làm bằng gỗ lim. Đến thời vua Tự Đức, cầu được người dân làng Nôm xây lại hoàn toàn bằng đá xanh. Cầu được xây 9 nhịp, theo quan niệm của người xưa số 9 tượng trưng cho sự may mắn, viên mãn. Mặt cầu rộng gần 2m, làm bằng những phiến đá lớn được đục đẽo chính xác để gắn khít nhau một cách hoàn hảo.Mỗi dầm cầu được chống đỡ bởi ba cột đá. Các mỏm đá dầm cầu được chạm trổ vân mây khá tinh xảo. Nét đặc biệt trong cách xây dựng của cầu đá làng Nôm là mặt cầu, dầm cầu và chân cầu chỉ gác lên nhau chứ không có vật liệu liên kết như vôi vữa hay đinh ốc như những cây cầu hiện đại. Dù vậy, sau hai thế kỷ tồn tại, cây cầu vẫn bền vững về mặt kết cấu. Cây cầu lịch sử này đã đi vào tâm thức của nhiều thế hệ người dân làng Nôm.Qua cầu, dưới gốc gạo cổ thụ, bạn sẽ thấy cổng phụ của chùa. Cổng này sẽ dẫn thẳng vào phía sau. Bạn không nên đi theo lối này mà nên theo lối ở phía trên, vào từ cổng chính. Từ cầu đá lên đến cổng chính khoảng 500 mét. Chùa Nôm nằm gần chợ Nôm nên lối đi khá nhộn nhịp. Hưng Yên khi xưa là nơi phồn hoa, kẻ chợ tấp nập với những địa danh như "thứ nhì Phố Hiến" là thương cảng lớn của miền Bắc. Ca dao về làng Nôm vẫn còn viết rằng: "Cái Bống đi chợ cầu Nôm/ Sao mày không rủ cái Tôm đi cùng/ Cái Tôm nó giận đùng đùng/ Nó ra ngoài biển lấy chồng lái buôn..."Đặt chân đến trước cổng Tam Quan chùa Nôm bạn sẽ ngỡ ngàng về sự hoành tráng và cổ kính của nó. Nhiều tài liệu cho rằng nó đã từng là một trong những cổng chùa to và cao nhất Đông Nam Á. Cổng chùa Nôm được dựng bằng những cây gỗ lớn và được giữ gìn từ xa xưa cho đến tận bây giờ, dù chùa chính đã nhiều lần tu bổ. Nét cổ kính, khoáng đạt nhưng uy nghi của cổng chùa bên gốc gạo cổ thụ hàng trăm năm tuổi mang lại một ấn tượng rất rõ nét cho những du khách lần đầu viếng thăm. Cổng được kiến tạo có gác mái phía trên, bạn có thể đi lên bằng cầu thang gỗ ở hai bên. Từ gác mái bạn sẽ nhìn thấy toàn cảnh chùa Nôm rất đẹp vì vậy bạn hãy dành thời gian để khám phá nó.Khác với nhiều cổng chùa khác, chiếc cổng của chùa Nôm làm hoàn toàn bằng gỗ với các chạm trổ rất mềm mại, tinh xảo và cầu kỳ. Màu nâu trầm của những thân gỗ mang lại những cảm giác cổ kính trầm mặc, gần gũi.Chính giữa lầu trên gác mái đặt một chiếc khánh đồng rất lớn. Trên khánh, trên các thân cột vẫn còn những dấu vết vô ý thức của một số du khách ghé thăm. Cổng chùa được lợp bằng ngói cong. Các chóp mái đều đắp phù điêu đầu rồng tinh tế.Từ trên lầu bạn sẽ nhìn thấy chợ Nôm ở phía trước chùa. Và toàn bộ khung cảnh chùa ở phía trong rất rộng lớn. Kiến trúc chùa Nôm phía trước là tháp chuông 3 tầng đồ sộ bề thế bên tay phải. Tay trái là lầu trống. Bạn đi qua cầu đá bắc ngang hồ là vào tiền đường chính điện thờ phật, sau điện thờ phật là nơi thờ thánh và sau cùng là nhà Tổ và nhà thờ bác Hồ. Chùa rất rộng lên đến 8ha nên còn những công trình trong khuôn viên như Lầu Quan Âm, vườn tháp.... Tháp chuông của chùa Nôm đứng soi bóng xuống mặt hồ 3 tầng mái cong rất đẹp. Mỗi một tầng đều đặt một quả chuông trong đó tầng dưới cùng treo quả chuông rất lớn. Quả chuông đồng này nặng đến 3 tấn, trên quai chuông được trạm trổ hình đầu rồng đang ngậm ngọc. Cũng giống như cổng Tam Quan, tháp chuông được làm cũng toàn bộ bằng gỗ với những thân cột kèo lớn, vững chắc, những góc chạm trổ rất chi tiết.Ở tầng trên của tháp người ta có thể thấy những quả chuông nhỏ hơn. Xung quanh tháp được trồng hoa hồng trắng và hoa mẫu đơn tô điểm khá đẹp. Đối xứng với tháp chuông ở bên kia là lầu trống, cũng cùng một lối kiến trúc y hệt như tháp chuông và chiếc trống lớn nhất được đặt dưới tầng 1 có đường kính đến gần 3 mét. Bước vào trong sân chùa bạn sẽ ấn tượng với hai cây muỗm rất lớn. Người ta cũng không biết tuổi của hai cây muỗm này nhưng qua bao mùa mưa nắng chúng trở thành một phần linh khí của chùa Nôm. Mỗi độ xuân về hoa muỗm nở trắng muốt cả góc sân.Chính điện của chùa Nôm gồm 7 gian, dài đến 18 mét và rộng 4 mét. Đây là nơi lễ bái chính của khách thập phương. Đây cũng là nơi lưu giữ rất nhiều hiện vật cổ quý hiếm của chùa. Chính gian giữa của ngôi chính điện treo một tấm hoành phi lớn với bốn chữ "Từ Quang Phản Chiếu" có nghĩa là đạo phật sáng tỏ chiếu rọi khắp mọi nơi. Hai bên là cặp câu đối: "Thiện ác trực thông tam giới địa/ Thăng trầm phả độ thập phương nhân" có nghĩa là "Thiện ác thẳng ngay trong ba giới/ Thăng trầm phả độ khách mười phương" Ngôi chính điện được dựng lên bằng hai hàng cột gỗ lim rất lớn, mỗi dãy 6 cột. Mặc dù đã trùng tu nhiều lần nhưng vẫn giữ được phong cách cổ truyền. Gian giữa đặt nhang án với 3 bức hoành phi lớn, cửa võng phía trước nhang án chạm trổ 9 con rồng chầu rất tinh xảo. Hai bên là tượng hộ pháp lớn. Chùa Nôm có rất nhiều tượng phật bằng đất sét (128 pho tượng), nổi tiếng với bộ tượng Tam Thế Phật, tượng A Di Đà, tượng Văn Thù Bồ Tát, Phổ Hiền Bồ Tát, tượng Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu.... Người ta không biết chùa Nôm có từ bao giờ nhưng trên các bia ký trong chùa thì lần trùng tu xưa nhất có thể xác định được là năm 1680 và tiếp tục vào các năm sau 1694, 1697, 1698... sửa lại tiền đường, hậu cung, hành lang. Năm 1700 sửa lại các trụ cột, tạo thêm tượng, mở rộng thêm sân. Năm 1796 chùa xây dựng thêm gác chuông. Đến thời nhà Nguyễn năm Thành Thái thứ 11 (1899) chùa được vua ban sắc và cho trùng tu thêm lần nữa. Đến năm 1994 chùa được công nhận di tích lịch sử cấp quốc gia. Hành lang của chùa Nôm mỗi bên gồm 10 gian và đặt rất nhiều tượng dọc theo lối đi. Nơi đây còn lưu giữ được những bức tượng 18 vị la hán, mỗi tượng một dáng hình, một vẻ mặt rất sinh động với những đường nét tạc rất tinh tế. 128 pho tượng của chùa Nôm đặc biệt là đều bằng đất sét được giữ nguyên vẹn từ thế kỷ 15 đến giờ. Người ta nói rằng những trận bão lớn, ngập lụt những năm 1945, 1971, 1986 nước ngập khắp chùa, những pho tượng này bị ngâm trong nước nhưng không hề hỏng, không gẫy vỡ hay bị tan ra, các nước sơn vẫn được giữ nguyên vẹn. Trong chiến tranh, chùa cũng từng là nơi hoạt động cách mạng của quân và dân, cũng là nơi nuôi giấu cán bộ cách mạng. Ngay dưới chân tượng ở ban thờ Đức Ông vẫn còn có một căn hầm bí mật. Dọc lối hành lang phía sau khu tiền đường là tòa điện thánh được xây vào năm 1920. Bên trong điện thờ thánh được bài trí khá cầu kỳ và tỉ mỉ. Cuối cùng, bạn đi qua khoảng sân rộng là sẽ đến nhà thờ Tổ. Gian nhà phía phải nhà thờ Tổ là nơi thờ bác Hồ. Nhà thờ Tổ với mái vòm rất cao phía trước là nơi để khách thập phương có thể dừng nghỉ chân và sắp lễ trước khi vào dâng hương. Nhà thờ Tổ được xây dựng vào năm 2008 dựng trên 72 thân cột dựng lên tạo thành hai lớp mái rất bề thế. Nơi này để thờ các vị sự trụ trì của chùa Nôm qua các thời kỳ. Nổi bật bên trong nhà tổ là tượng sáp giống hệt người thật của Hòa thượng Thích Thanh Tứ (1927-2011), một vị lãnh đạo trụ cột của Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Trở ra từ nhà Tổ, bạn có thể tham quan khuôn viên chùa với lầu Quan Âm làm trên một hồ nước nhỏ. Phía trước cây cầu dẫn ra lầu là hai tháp Cửu phẩm Liên hoa bằng đồng được tạo tác rất kỳ công. Cách lầu Quan Âm không xa là khu vườn tháp với nhiều tòa tháp bằng đá ong, đó là nơi an nghỉ của những nhà sư tu hành trong chùa. Khuôn viên của chùa rất rộng hiện còn nhiều các công trình đang được xây dựng lên. Chùa Nôm, một ngôi chùa đẹp của Bắc Bộ, mang một cái tên rất mộc mạc nhưng cái tên này là duy nhất. Trên đất nước có rất nhiều ngôi chùa có tên trùng hợp với nhau nhưng cái tên chùa Nôm chỉ có một. Chùa Nôm trải qua bao thăng trầm gắn liền với dòng lịch sử nhưng vẫn giữ được nguyên nét cổ kính từ xa xưa. Nơi đây sẽ mang lại cho du khách những khám phá và trải nghiệm đầy thú vị khi đến thăm Hưng Yên - đất và người quê nhãn.

Phố Hiến: Đền Mẫu - Đền Trần - Chùa Chuông

Linh Thông Cổ Tự: Chùa Nôm